Tarım borsasının aracı kurumlu sisteme geçişinde merak edilen 13 soru ve cevap

İRFAN DONAT

Türkiye Ürün İhtisas Borsası AŞ. (TÜRİB) tarafından yürütülen elektronik ürün senedi satışı artık aracı kurum üzerinden gerçekleştirilecek.

19 Nisan 2024 tarihinde itibaren geçerli olacak “aracılı sistem”, tarım piyasalarında fiyat belirsizliğini azaltırken, şirketlerin yatırım planları için gerekli olan finansmanı tarım ürünleri yoluyla sağlayabilecek. Sistem aynı zamanda tarım piyasalarının finansman sorununa çözüm sunacak.

“Aracılı Sistem” ile daha güvenli, hızlı ve etkin bir piyasa oluşacak. Tarım Piyasalarındaki riskler, TÜRİB ve “Aracılı Sistem”de Anadolu ÜPAK ile azalacak.

İşte tüm bu gelişmelere ilişkin merak edilen soruların yanıtını Anadolu Ürün Piyasası Aracı Kurumu A.Ş. (Anadolu ÜPAK) Genel Müdürü Ali Cem Suca verdi.

Türkiye Ürün İhtisas Borsası A.Ş. (TÜRİB) hangi faaliyetlerde bulunuyor?

TÜRİB’in başlıca amacı ve faaliyet konusu, 5300 sayılı Kanun ve ilgili mevzuat çerçevesinde lisanslı depo işletmecilerince oluşturulan Elektronik Ürün Senetleri (ELÜS) ile ELÜS’lere dayalı vadeli işlem sözleşmelerinin ticaretinin yürütülmesini sağlamak üzere borsacılık faaliyetinde bulunmaktır.

Türkiye Ürün İhtisas Borsası, misyon ve vizyonuna hizmet eden hedefleri çerçevesinde öncelikle spot ürün piyasasının faaliyete geçiş çalışmalarını başlatmış olup, bu çalışmalar kapsamında piyasa yapısının tasarımı, emir iletimi, takas ve saklama hizmetlerinin gerçekleştirilmesi için gerekli altyapının teminini gerçekleştirmiştir. Çalışmaların tamamlanmasını takiben gerekli faaliyet izni alınarak, 26.07.2019 tarihinde ELÜS Piyasası’nın açılışı ile faaliyete geçilmiştir.

ELÜS, finansal sistemde nasıl konumlanıyor?

TÜRİB’de artan işlem hacmi ELÜS’lerin finansal sistemde kalıcı bir yere sahip olacağına işaret ediyor. ELÜS ile tarımsal ürün varlığı nakde dönüşür. ELÜS piyasaları likittir. ELÜS satarak hızlı nakit girişi sağlanır. ELÜS alarak tarım piyasalarına yatırım yapılabilir.

Aracılık denildiğinde ne anlaşılmalı?

Aracılık, T.C. Ticaret Bakanlığı tarafından faaliyet izni verilen ve TÜRİB tarafından Borsa Üyeliği’ne kabul edilen Ürün Piyasası Aracı Kurumları (ÜPAK) tarafından müşterilerin ELÜS ve ELÜS’e dayalı vadeli işlem sözleşmelerine ilişkin alım veya satım emirlerinin müşteri adına ve hesabına TÜRİB’e iletilmek suretiyle gerçekleştirilmesidir.

19 Nisan 2024 tarihinde itibaren, “Aracılı Sistem”e geçilecek ve mudi/müşteri kayıtları ile TÜRİB’e emir iletimi, ÜPAK’lar tarafından gerçekleştirilecektir.

Sermaye piyasası aracı kurumları ve bankalar, 31.12.2026 tarihine kadar aracı olarak faaliyet gösteremeyeceklerdir. 31.12.2026 tarihinden itibaren T.C. Ticaret Bakanlığı (Bakanlık) tarafından ürün piyasaları konusundaki yetkinlik ve tecrübesi yeterli görülen sermaye piyasası aracı kurum ve bankaları, Sermaye Piyasası Kurulu’nun uygun görüşüyle, “aracı” tanımı kapsamında yetkilendirilebilir.

Anadolu Ürün Piyasası Aracı Kurumu A.Ş. (Anadolu ÜPAK) ne zaman kuruldu ve nasıl bir ortaklık yapısı var?

Anadolu ÜPAK, İç Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri’nde bulunan 23 Ticaret Borsası tarafından 05.01.2024 tarihinde tescil edilerek, kurulmuştur. Ortaklık yapısı; Aksaray, Eskişehir, Kayseri, Kırıkkale, Polatlı, Samsun, Sivas, Yozgat, Çankırı, Çorum, Düzce, Giresun, Kastamonu, Kırşehir, Nevşehir, Niğde, Ordu, Rize, Tokat, Trabzon, Haymana ve Çubuk Ticaret Borsaları’ndan oluşmaktadır.

Anadolu ÜPAK, Türkiye’nin Ürün Piyasası Aracı Kurumu olarak, ilk Yönetim Kurulu toplantısını 11.01.2024 tarihinde düzenleyerek, Polatlı Ticaret Borsası Başkanı Yahya TOPLU’yu Yönetim Kurulu Başkanı olarak görevlendirmiş, TÜRİB’in kurucularından Ali Cem SUCA’yı ise Genel Müdür olarak atamıştır.

Anadolu ÜPAK’ın misyon ve vizyonu ne?

Tarım müstahsilleri, tüketicileri ve finansmanı ile bir bütün olarak, tarımın gelişimine katkıdayı bulunmayı misyon edinen Anadolu ÜPAK’ın vizyonu ise tarım piyasalarına, aracılı sistem ile mudi ve yatırımcı katarak, likit, derin ve finansman sağlanan bir tarım piyasası yaratmak şeklinde özetlenebilir.

Anadolu ÜPAK neler yapacaktır?

19 Nisan 2024’ten itibaren geçerli olacak olan “Aracılı Sistem” ile daha güvenli, hızlı ve etkin bir piyasa oluşacaktır. Tarım Piyasalarındaki riskler, TÜRİB ve “Aracılı Sistem”de Anadolu ÜPAK ile azalacaktır.

Anadolu ÜPAK, müşterilerin ELÜS alım-satım emirlerinin TÜRİB’e iletilmesine aracılık edecek, aynı zamanda TÜRİB’de gerçekleşen ELÜS işlemlerine ait “Takas ve Saklama”yı kendi bünyesinde yapacaktır.

Anadolu ÜPAK, ELÜS işlemi yapmak isteyen tüm mudi/müşterilerin sisteme giriş noktası olacaktır.

Yeni mudi/müşteri kaydı ve müşteri emirlerinin Anadolu ÜPAK’a iletimi, Anadolu ÜPAK’ın acenteleri (Ticaret Borsaları, Sermaye Piyasası Aracı Kurumları ve Bankalar) vasıtasıyla da yapılabilecektir.

Anadolu ÜPAK uzman ekibi ile tarım piyasalarında işlem yapan yatırımcıya kurumsal hizmet verecektir.

Böylece, tarım piyasalarında fiyat belirsizliği azalacak, şirketlerin yatırım planları için gerekli olan finansman, tarım ürünleri yoluyla sağlanabilecek ve aynı şekilde tarım piyasalarının finansman sorunu çözülecek.

Aracılı Sistemde hangi ürünlerin alım-satımı gerçekleştirilecek?

Mevcut sistemdeki ürünlerin alım-satımı devam edecek. Bu ürünler şunlar: Arpa, Ayçiçeği Tohumu, Buğday, Çavdar, Çektik, Fasulye, Fındık, Kabuklu Antep Fıstığı, Mercimek, Mısır, Kuru Kayısı, Natural Nohut, Pamul, Soya Fasulyesi, Tritikale, Yulaf, Zeytin,

TÜRİB bünyesindeki yatırımcı sayısı nedir?

TÜRİB nezdindeki yatırımcı sayısı 29.12.2023 tarihi itibarıyla 216 bin 18 olarak kayıtlara geçti.

Piyasanın TÜRİB tarafından işletildiği dönemde toplam işlem hacmi yıllar itibarıyla ne oldu?

ÜPAK’ların devreye girmesiyle birlikte piyasada derinlik oluşacak mı? İşlem hacminde artış öngörünüz var mı?

“Aracılı Sistem”in en önemli amaç ve hedeflerinden biri, mevcut mudi/müşteri sayısının artması, piyasanın derinleşmesi ve daha likit hale gelmesi ile işlem hacminin artmasıdır. Anadolu ÜPAK, bu konuda öncü olacaktır.

Sistemin daha iyi işlemesi için ihtiyaç duyulan mevzuat değişikliği var mı?

TÜRİB ve Bakanlık tarafından hazırlanan alt düzenleme taslakları istişare halindedir.

TÜRİB’de yapılacak işlemlere ve elde edilecek olası kârlara yönelik sağlanan vergi avantajları nelerdir?

Elektronik Ürün Senedine yönelik destekler; çiftçilerimiz, ürünlerini lisanslı depolarda saklayarak ve ELÜS’e bağlayarak, nakliye desteği, analiz desteği, kira desteği ve muhtelif vergi istisnalarından oluşan devlet teşviklerinden istifade ederler.

Lisanslı depolarda stoklanan tarımsal ürünlerin alım/satım işlemlerine ilişkin gelirler 2028 yılı sonuna kadar gelir vergisi (zirai faaliyetlerden doğan gelirler dahil) ve kurumlar vergisinden muaftır. Diğer yandan ilgili işlemler damga vergisi ve KDV’den istisna edilmiştir.

Ziraat Bankası ve Tarım Kredi Kooperatiflerince lisanslı depolar tarafından ihraç edilen ELÜS tutarının %75’ine kadar azami 9 ay vadeli olarak faizsiz kredi verilebilmektedir.

TÜRİB tarafından borsa üyeliğine kabul edilme şartları nedir? Sizinki gibi Ticaret Borsalarının bir araya geldiği tüzel kişilikler dışında da bu alanda hizmet verenler olabilir mi?

TÜRİB ve Bakanlık tarafından çıkarılacak düzenlemeler ile Borsa üyelik şartları belli olacaktır. Mevcut mevzuat gereğince, ÜPAK’ların paylarının yarısından fazlasının bir veya birden fazlasının ticaret Borsasına ait olması gerekmektedir.